انواع آسانسور در ساختمان‌های ایران
انتخاب سیستم آسانسور مناسب برای یک پروژه ساختمانی به عوامل متعددی از جمله ارتفاع ساختمان، نوع کاربری، میزان تردد مورد انتظار و محدودیت‌های فضایی بستگی دارد. در بازار ایران، سه نوع اصلی آسانسور بیشترین کاربرد را دارند:
-
آسانسورهای کششی: این نوع آسانسور رایج‌ترین سیستم، به ویژه در ساختمان‌های مسکونی و تجاری با ارتفاع متوسط و بلند است. مکانیزم حرکت آن بر اساس اصطکاک بین سیم بکسل (کابل فولادی) و فلکه کششی متصل به موتور الکتریکی استوار است. کابین و وزنه تعادل توسط سیم بکسل‌ها به یکدیگر متصل شده و با چرخش فلکه موتور، کابین به بالا یا پایین حرکت می‌کند. وزنه تعادل، بخشی از وزن کابین و مسافران را خنثی کرده و به کاهش انرژی مصرفی موتور کمک می‌کند. آسانسورهای کششی خود به دو دسته اصلی تقسیم می‌شوند:
- گیربکس‌دار: در این مدل سنتی‌تر، یک گیربکس بین موتور الکتریکی و فلکه کششی قرار دارد تا سرعت موتور را کاهش و گشتاور را افزایش دهد. این نوع برای سرعت‌ها و ارتفاعات متوسط مناسب است و اغلب در ساختمان‌هایی تا حدود 8 یا 11 طبقه به کار می‌رود.
- بدون گیربکس (گیرلس): در این مدل مدرن‌تر، فلکه کششی مستقیماً به شفت موتور الکتریکی (که معمولاً از نوع آهنربای دائم و سرعت پایین است) متصل می‌شود و گیربکسی در کار نیست. آسانسورهای بدون گیربکس سرعت بالاتر، حرکت نرم‌تر، بازده انرژی بیشتر و استهلاک کمتری دارند و برای ساختمان‌های بلند (بیش از 11 طبقه) و مکان‌های پرترافیک ایده‌آل هستند.
-
آسانسورهای هیدرولیکی: این آسانسورها با استفاده از فشار روغن هیدرولیک برای حرکت کابین عمل می‌کنند. یک پمپ الکتریکی، روغن را از مخزن به داخل سیلندر و پیستون (جک) پمپ می‌کند و فشار روغن باعث بالا رفتن جک و در نتیجه کابین می‌شود. برای پایین آمدن، شیرهای کنترل باز شده و روغن تحت وزن کابین به مخزن بازمی‌گردد. این سیستم‌ها به دلیل سادگی نسبی، حرکت نرم و قابلیت حمل بارهای سنگین شناخته می‌شوند. انواع فرعی آن عبارتند از:
- با چاله: جک در زیر کابین قرار گرفته و نیاز به حفر چاله‌ای عمیق‌تر از کف چاهک آسانسور دارد.
- بدون چاله یا جک در کنار: یک یا دو جک در کنار کابین قرار می‌گیرند و نیازی به حفر چاله عمیق نیست. این مدل که اغلب "جک بغل" نامیده می‌شود، برای مکان‌هایی که امکان حفاری عمیق وجود ندارد، مناسب است.
-
آسانسورهای بدون موتورخانه: این فناوری نوین، نیاز به اتاقک مجزا برای موتورخانه در بالای چاه (برای کششی) یا در کنار آن (برای هیدرولیک) را حذف می‌کند. در آسانسورهای بدون موتورخانه کششی (که معمولاً از نوع بدون گیربکس هستند)، موتور کم‌حجم و تابلو فرمان در بالاترین قسمت چاه آسانسور و اغلب روی ریل‌ها نصب می‌شوند. در آسانسورهای بدون موتورخانه هیدرولیک، پاوریونیت (مجموعه پمپ، موتور و مخزن روغن) معمولاً در یک کابینت کوچک در کنار چاه در پایین‌ترین طبقه قرار می‌گیرد. مزیت اصلی آسانسورهای بدون موتورخانه، صرفه‌جویی قابل توجه در فضای ساختمان و انعطاف‌پذیری بیشتر در طراحی معماری است. همچنین ادعاهایی مبنی بر کاهش مصرف انرژی نیز برای این سیستم‌ها مطرح می‌شود.
1.2 مشخصات کلیدی و کاربردها
هر یک از این سیستم‌ها ویژگی‌ها و کاربردهای متفاوتی دارند که انتخاب بین آن‌ها را هدایت می‌کند:
- سرعت: آسانسورهای کششی، به خصوص نوع بدون گیربکس، به سرعت‌های بالاتری دست می‌یابند (سرعت‌های 1، 1.5، 2، 2.5 و حتی 7 متر بر ثانیه ذکر شده , هرچند 1.6 تا 2.5 متر بر ثانیه رایج‌تر است ) و برای ساختمان‌های بلند و پرترافیک ضروری هستند. آسانسورهای هیدرولیک معمولاً کندتر هستند (سرعت بین 0.3 تا 1 متر بر ثانیه ) و برای ساختمان‌های کم‌ارتفاع (معمولاً تا 5 یا 8 طبقه) مناسب‌ترند.
- ظرفیت: هر دو نوع کششی و هیدرولیک در ظرفیت‌های مختلفی (مثلاً 4 تا 13 نفر یا بیشتر برای مسافربر ) تولید می‌شوند. با این حال، سیستم‌های هیدرولیک به دلیل قدرت ذاتی جک، اغلب برای حمل بارهای بسیار سنگین (تا 60 تن ذکر شده در ) مانند آسانسورهای خودروبر یا باری سنگین ترجیح داده می‌شوند. ظرفیت‌های رایج مسکونی معمولاً بین 4 تا 8 نفر است.
- ارتفاع ساختمان: آسانسورهای کششی برای ساختمان‌های بلند ضروری هستند. سیستم‌های هیدرولیک به دلیل محدودیت‌های فنی و عملیاتی، معمولاً برای ارتفاع‌های کمتر (تا حدود 18 متر یا 5-6 طبقه) استفاده می‌شوند. این تقسیم‌بندی، ارتفاع ساختمان را به یکی از اولین عوامل تعیین‌کننده در انتخاب نوع آسانسور تبدیل می‌کند.
- مصرف انرژی: آسانسورهای کششی بدون گیربکس به دلیل راندمان بالاتر موتور و وجود وزنه تعادل، معمولاً کارآمدتر از نوع گیربکس‌دار هستند. آسانسورهای هیدرولیک در هنگام بالا رفتن انرژی بیشتری نسبت به کششی مصرف می‌کنند (چون باید کل وزن کابین و بار را بلند کنند)، اما در هنگام پایین آمدن از نیروی جاذبه استفاده کرده و انرژی کمتری مصرف می‌کنند. آسانسورهای بدون موتورخانه کششی می‌توانند صرفه‌جویی قابل توجهی در انرژی داشته باشند.
- کیفیت حرکت و صدا: آسانسورهای هیدرولیک اغلب به دلیل حرکت بسیار نرم، بی‌صدا و شروع و توقف ملایم‌تر شناخته می‌شوند. آسانسورهای کششی، به خصوص مدل‌های گیربکس‌دار قدیمی‌تر، ممکن است لرزش و صدای بیشتری تولید کنند. آسانسورهای پنوماتیک نیز به عنوان سیستم‌های بسیار کم‌صدا معرفی شده‌اند.
- نیازهای فضایی: آسانسورهای کششی سنتی به یک موتورخانه در بالای چاه نیاز دارند. پاوریونیت آسانسورهای هیدرولیک را می‌توان در فاصله دورتری از چاه و معمولاً در طبقات پایین قرار داد که انعطاف‌پذیری بیشتری می‌دهد و نیازی به فضای بالای چاه ندارد. آسانسورهای بدون موتورخانه این نیاز به موتورخانه اختصاصی را کاملاً حذف می‌کنند. از نظر فضای چاهک و بالاسری، تفاوت‌ها کمتر است، هرچند هیدرولیک ممکن است بسته به نوع جک، به چاهک عمیق‌تری نیاز داشته باشد ولی فضای بالاسری کمتری بخواهد.
بخش 2: برآورد هزینه‌های خرید آسانسور
2.1 عوامل مؤثر بر قیمت خرید
قیمت خرید پکیج آسانسور (شامل قطعات اصلی) تحت تأثیر مجموعه‌ای از عوامل فنی، کیفی و تجاری قرار دارد:
-
مشخصات فنی اصلی:
- ظرفیت: تعداد نفرات مجاز یا وزن قابل حمل (بر حسب کیلوگرم). افزایش ظرفیت مستلزم کابین بزرگتر، موتور/جک قوی‌تر، سازه مستحکم‌تر و در نتیجه قیمت بالاتر است. به عنوان مثال، در آسانسور هیدرولیک، افزایش ظرفیت به معنای افزایش قطر جک، قدرت موتور و دبی پمپ است.
- سرعت: سرعت نامی آسانسور (بر حسب متر بر ثانیه). سرعت‌های بالاتر نیازمند موتورهای قوی‌تر و سیستم‌های کنترل پیشرفته‌تر هستند که هزینه را افزایش می‌دهد.
- تعداد توقف: تعداد طبقاتی که آسانسور در آن‌ها توقف می‌کند. هر توقف اضافی نیازمند درب طبقه، شستی احضار، سیم‌کشی و کنترل‌های بیشتر است و هزینه را بالا می‌برد. تخمین زده می‌شود هر طبقه اضافی حدود 10 میلیون تومان به هزینه نصب بیافزاید.
- ارتفاع جابجایی: کل مسیر عمودی حرکت آسانسور. ارتفاع بیشتر به معنای نیاز به ریل‌ها، سیم بکسل‌ها و تراول کابل طولانی‌تر و احتمالاً موتور قوی‌تر است.
-
نوع آسانسور و فناوری:
- هیدرولیک در مقابل کششی: برای تعداد توقف کم (مثلاً تا 3-4 توقف)، آسانسور هیدرولیک معمولاً هزینه خرید اولیه کمتری نسبت به کششی دارد. اما با افزایش تعداد توقف، این مزیت کاهش یافته یا معکوس می‌شود و کششی ممکن است اقتصادی‌تر باشد.
- گیربکس‌دار در مقابل بدون گیربکس: آسانسورهای کششی بدون گیربکس به دلیل فناوری پیشرفته‌تر موتور و کنترل، قیمت خرید بالاتری نسبت به مدل‌های گیربکس‌دار دارند.
- بدون موتورخانه: هزینه تجهیزات بدون موتورخانه ممکن است در ابتدا بیشتر باشد، اما حذف هزینه ساخت موتورخانه می‌تواند بخشی از آن را جبران کند.
- انواع خاص: آسانسورهای پانوراما به دلیل استفاده از شیشه و طراحی خاص، گران‌تر هستند.
-
برند و کشور سازنده: این عامل تأثیر بسیار زیادی بر قیمت دارد. برندهای وارداتی، به ویژه اروپایی (مانند ایتالیایی، آلمانی) یا برندهای معتبر جهانی به مراتب گران‌تر از برندهای داخلی ایران (مانند بهران، الکو، یاران) یا برخی دیگر از برندهای وارداتی (مانند چینی) هستند. این تفاوت قیمت ناشی از تصور کیفیت بالاتر، هزینه‌های گمرکی، حمل‌ونقل و به خصوص نوسانات شدید نرخ ارز است. به عنوان مثال، یک منبع اشاره می‌کند که آسانسور هیدرولیک ایرانی می‌تواند 10-15? ارزان‌تر از کششی باشد، در حالی که هیدرولیک اروپایی ممکن است 20-30? گران‌تر از کششی تمام شود.
-
ویژگی‌های کابین:
- جنس و پوشش: کابین‌های تمام استیل (به ویژه طرح‌دار یا طلایی) گران‌تر از کابین‌های با پوشش ام‌دی‌اف و استیل یا سایر مواد هستند. کابین‌های شیشه‌ای (پانوراما) نیز هزینه بالایی دارند.
- طراحی و تزئینات داخلی: طراحی‌های سفارشی، لوکس، نورپردازی خاص، کفپوش، آینه و سایر تزئینات داخلی، قیمت کابین را به طور قابل توجهی افزایش می‌دهند.
- ابعاد: کابین‌های بزرگتر طبعاً گران‌تر هستند.
-
نوع درب:
- درب‌های لولایی دستی (معمولاً فقط برای طبقات استفاده می‌شوند) ارزان‌ترین گزینه هستند.
- درب‌های نیمه اتوماتیک (درب طبقه لولایی، درب کابین اتوماتیک کشویی) قیمت متوسطی دارند.
- درب‌های تمام اتوماتیک (کشویی تلسکوپی یا سانترال برای طبقه و کابین) گران‌ترین و رایج‌ترین گزینه در ساختمان‌های جدید هستند. تفاوت قیمت بین این سه نوع بسیار قابل توجه است، به طوری که هزینه درب اتوماتیک در هر طبقه می‌تواند چندین برابر درب لولایی باشد. برند درب‌ها (مانند یاران، طراحان ) نیز بر قیمت مؤثر است.
-
سیستم کنترل:
- پیچیدگی تابلو فرمان و قابلیت‌های آن بر قیمت تأثیر می‌گذارد. استفاده از درایو کنترل سرعت فرکانس متغیر، که طبق استاندارد ملی 1-6303 برای آسانسورهای برقی الزامی شده , هزینه را افزایش می‌دهد اما کیفیت حرکت و بهره‌وری انرژی را بهبود می‌بخشد. تابلوهای فرمان با قابلیت‌های پیشرفته‌تر (مانند سیستم‌های هوشمند، کنترل گروهی) گران‌تر هستند. برند تابلو فرمان نیز مهم است (مانند داتیس، آریان ).
-
سایر قطعات: کیفیت و برند قطعات دیگر مانند ریل‌های راهنما (مثلاً ترک، چینی، اسپانیایی ), موتور (بهران، الکو، یاران، ساسی ایتالیا، آ.ب.ب، سایکو ), سیم بکسل‌ها، تراول کابل، گاورنر، پاراشوت، و... نیز در قیمت نهایی پکیج آسانسور نقش دارند.
-
یکی از نکات مهم در بازار ایران، نوسانات شدید قیمت‌ها است. عواملی مانند تغییرات نرخ ارز (به ویژه برای قطعات وارداتی) و تورم داخلی باعث می‌شوند که قیمت‌ها به سرعت تغییر کنند، تا حدی که برخی منابع به تغییرات روزانه یا حتی ساعتی اشاره دارند. این بی‌ثباتی، اتکا به لیست قیمت‌های عمومی را دشوار کرده و ضرورت استعلام قیمت به‌روز و مشخص برای هر پروژه را دوچندان می‌کند. مقایسه قیمت‌های گزارش‌شده در سال 1401 یا قبل با قیمت‌های سال 1403 و 1404 افزایش قابل توجهی را نشان می‌دهد که اهمیت این موضوع را تأیید می‌کند.
همچنین، مشاهده می‌شود که قطعات کلیدی مانند موتور، تابلو فرمان، کابین و درب‌ها بخش عمده‌ای از هزینه خرید را تشکیل می‌دهند. تفاوت قیمت بین گزینه‌های مختلف برای این قطعات (مثلاً موتور بدون گیربکس وارداتی در مقابل گیربکس داخلی، یا درب تمام اتوماتیک استیل در مقابل لولایی ساده) بسیار زیاد است. این امر نشان می‌دهد که انتخاب دقیق این اجزا بر اساس توازن بین بودجه، عملکرد مورد نیاز و زیبایی‌شناسی، تأثیر مستقیمی بر هزینه نهایی خرید دارد.
بسیاری از تأمین‌کنندگان در ایران، آسانسور را به صورت "پکیج کامل" عرضه می‌کنند. این روش می‌تواند فرآیند خرید را ساده‌تر کرده و احتمالاً منجر به صرفه‌جویی در هزینه شود. با این حال، ضروری است که خریداران مشخصات دقیق قطعات و برندهای موجود در پکیج را بررسی کنند تا اطمینان حاصل شود که با نیازها و استانداردهای کیفی پروژه مطابقت دارند، زیرا ممکن است جایگزینی قطعات با کیفیت پایین‌تر برای کاهش قیمت پکیج صورت گیرد.
2.2 محدوده قیمت خرید در ایران (بر اساس داده‌های 1403-1404)
ارائه قیمت دقیق به دلیل نوسانات بازار دشوار است، اما بر اساس اطلاعات موجود، می‌توان محدوده‌های قیمتی تقریبی زیر را برای پکیج کامل قطعات آسانسور در نیمه اول سال 1404 در نظر گرفت. تأکید می‌شود این ارقام صرفاً تخمینی بوده و برای برآورد دقیق، استعلام قیمت از تأمین‌کنندگان معتبر ضروری است.
بر اساس داده‌های موجود برای نیمه اول سال 1404، قیمت خرید پکیج آسانسور هیدرولیک جک بغل با دو توقف و ظرفیت 300 کیلوگرم (2-3 نفر) با موتور ایرانی و کابین پلی‌کربنات حدود 350 تا 390 میلیون تومان است. همین مشخصات با موتور ایتالیایی حدود 430 تا 450 میلیون تومان هزینه دارد. برای آسانسور هیدرولیک جک بغل با چهار توقف و ظرفیت 450 کیلوگرم (4-6 نفر) با موتور ایتالیایی و کابین پلی‌کربنات، قیمت حدود 660 میلیون تومان برآورد می‌شود. منبع دیگری برای آسانسور هیدرولیک مسکونی با 3 توقف، محدوده قیمت 205 تا 370 میلیون تومان و برای 4 توقف، 215 تا 390 میلیون تومان را در سال 1403 ذکر کرده است.
برای آسانسور کششی گیربکس‌دار با دو توقف و ظرفیت 150 کیلوگرم (1-2 نفر) با موتور ایرانی (آ.ب.ب) و کابین ام‌دی‌اف استیل، قیمت حدود 550 میلیون تومان در سال 1404 گزارش شده است. آسانسور کششی گیربکس‌دار با سه توقف و ظرفیت 300 کیلوگرم (4 نفر) با موتور ایرانی (الکو/بهران) و درب لولایی/اتوماتیک در سال 1403 بین 187 تا 220 میلیون تومان قیمت داشته است. برای ظرفیت 450 کیلوگرم (6 نفر) با چهار توقف و موتور ایرانی/چینی و درب لولایی/نیمه‌اتوماتیک، قیمت در سال 1403 بین 268 تا 300 میلیون تومان و برای پنج توقف در سال 1404 بین 332 تا 384 میلیون تومان بوده است. همین آسانسور 6 نفره 4 توقف با موتور ایتالیایی (ساسی) و کابین تمام استیل، حدود 770 میلیون تومان در سال 1404 قیمت‌گذاری شده است.
قیمت آسانسورهای کششی بدون گیربکس (گیرلس) برای 3 توقف به بالا، محدوده بسیار وسیعی از 242 تا بیش از 650 میلیون تومان را شامل می‌شود. برای آسانسورهای بدون موتورخانه (کششی یا هیدرولیک)، یک منبع محدوده 170 تا 550 میلیون تومان را ذکر کرده که با سایر داده‌ها تناقض دارد و ممکن است مربوط به سال‌های قبل یا شامل قطعات کمتری باشد.
نکات مهم:
- این قیمت‌ها مربوط به پکیج قطعات اصلی هستند و هزینه نصب و آماده‌سازی جداگانه محاسبه می‌شود.
- قیمت‌های سال 1403 برای مقایسه روند آورده شده‌اند و افزایش قابل توجه قیمت در سال 1404 مشهود است.
- محدوده‌ها بسیار گسترده هستند و به مشخصات دقیق (برند خاص قطعات، نوع کابین، نوع تابلو و...) بستگی دارند.
- قیمت‌های پایین‌تر گزارش شده در برخی منابع ممکن است مربوط به سال‌های قبل یا شامل قطعات کمتری باشد.
بخش 3: تشریح هزینه‌های نصب و راه‌اندازی
هزینه نصب و راه‌اندازی بخش قابل توجهی از هزینه کل سیستم آسانسور را تشکیل می‌دهد و شامل چندین مولفه اصلی است:
3.1 دستمزد نیروی کار و تیم نصب
این هزینه یکی از اجزای اصلی هزینه نصب است و به عواملی چون پیچیدگی پروژه، نوع آسانسور (هیدرولیک، کششی، بدون موتورخانه)، تعداد طبقات، موقعیت جغرافیایی پروژه (هزینه‌ها در شهرهای بزرگ مانند تهران ممکن است با شهرستان‌ها متفاوت باشد )، تجربه و اعتبار شرکت نصاب و شرایط کارگاه بستگی دارد.
نرخ دستمزد اغلب بر اساس هر توقف محاسبه می‌شود یا به صورت یک مبلغ کلی برای کل پروژه تعیین می‌گردد. سندیکاها یا انجمن‌های صنفی معمولاً نرخ‌نامه‌هایی (مانند نرخ‌نامه سال 1402 ارائه شده در ) منتشر می‌کنند که جزئیات هزینه‌های مراحل مختلف نصب (مانند نصب ریل، نصب مکانیکال شامل کابین و وزنه، و راه‌اندازی الکتریکال) را به تفکیک نوع درب (نیمه اتوماتیک یا تمام اتوماتیک) و تعداد طبقات مشخص می‌کند. به عنوان مثال، طبق نرخ‌نامه 1402، نصب مکانیکال برای ساختمان‌های بالای 6 توقف، به ازای هر توقف اضافی مبلغ 500 هزار تومان هزینه اضافی دارد و استفاده از درب اتوماتیک نیز مبلغ 200 هزار تومان به هزینه مکانیکال می‌افزاید. درآمد ماهانه یک نصاب ماهر در ایران می‌تواند قابل توجه باشد (حدود 20 میلیون تومان در سال‌های اخیر ذکر شده ) که نشان‌دهنده سهم بالای هزینه نیروی کار در کل فرآیند است.
برآوردهای کلی هزینه نصب بسیار متفاوت است؛ برخی منابع هزینه نصب آسانسور خانگی را بین 15 تا 35 میلیون تومان تخمین زده‌اند ، در حالی که منبع دیگری هزینه نصب آسانسورهای بیرونی را 100 تا 175 میلیون تومان ذکر کرده است. این تفاوت‌های فاحش احتمالاً ناشی از دامنه متفاوت خدمات در نظر گرفته شده (فقط دستمزد یا کل هزینه نصب) و تاریخ متفاوت برآوردها است. هزینه کل نصب آسانسور در ساختمان‌های قدیمی (شامل تمام مراحل) از حدود 180 میلیون تومان برای یک سیستم هیدرولیک 2 توقف شروع می‌شود.
3.2 آماده‌سازی چاه و کارهای ساختمانی
این بخش شامل کلیه عملیات ساختمانی لازم برای ایجاد فضای مناسب نصب آسانسور است:
- ایجاد چاه: حفر و ساخت چاه عمودی آسانسور با ابعاد دقیق مورد نیاز بر اساس نوع و ظرفیت آسانسور.
- ایجاد چاهک: گودالی در پایین‌ترین قسمت چاه برای جای‌گیری تجهیزاتی مانند ضربه‌گیرها و بخشی از مکانیزم حرکت. عمق چاهک بسته به نوع آسانسور (هیدرولیک با چاله ممکن است عمیق‌تر باشد) و سرعت آن متفاوت است.
- موتورخانه: در صورت نیاز (برای آسانسورهای غیر از مدل بدون موتورخانه)، ساخت یک اتاقک مجزا، معمولاً در بالای چاه برای آسانسورهای کششی، با ابعاد و تهویه مناسب برای استقرار موتور، گیربکس و تابلو فرمان.
- آهن‌کشی و سازه: نصب سازه‌های فلزی (شاسی‌کشی) در داخل چاه برای نصب ریل‌های راهنمای کابین و وزنه تعادل، درب‌ها و سایر تجهیزات. هزینه آهن‌کشی به ارتفاع ساختمان، وزن آسانسور و نوع آن بستگی دارد (آسانسور هیدرولیک ممکن است به سازه سبک‌تری نیاز داشته باشد ). طبق نرخ‌نامه 1402، اجرت آهن‌کشی به ازای هر توقف 1.8 میلیون تومان برآورد شده است.
هزینه‌های آماده‌سازی چاه در پروژههای نوساز که فضای آسانسور از ابتدا در نقشه‌ها پیش‌بینی شده، به مراتب کمتر از پروژههای بازسازی یا نصب آسانسور در ساختمان‌های قدیمی است. در ساختمان‌های قدیمی، ممکن است نیاز به تخریب بخش‌هایی از سقف‌ها و کف‌ها، تقویت سازه، یا حتی نصب آسانسور در فضای خارجی ساختمان (مانند نما یا حیاط) باشد که هزینه‌ها را به شدت افزایش می‌دهد. همچنین، استفاده از فضاهای مشاع ساختمان برای نصب آسانسور ممکن است نیازمند کسب رضایت همه ساکنین و پرداخت هزینه‌های اضافی باشد. این عوامل باعث می‌شوند هزینه نصب آسانسور در ساختمان‌های قدیمی به طور قابل توجهی بالاتر باشد و نیازمند بررسی دقیق فنی و اقتصادی و همچنین مدیریت چالش‌های اجرایی و حقوقی است.
3.3 هزینه‌های تجهیزات جانبی و مصرفی
علاوه بر قطعات اصلی که در قیمت خرید پکیج لحاظ می‌شوند، فرآیند نصب نیازمند استفاده از مواد مصرفی و تجهیزات جانبی است که هزینه آن‌ها معمولاً در بخش هزینه نصب محاسبه می‌شود:
- مواد مصرفی: شامل الکترود جوشکاری، صفحات برش، چسب برق، پرچ، پیچ و مهره، سیم‌کشی‌های داخلی چاه و موتورخانه، لوله‌های خرطومی برای محافظت سیم‌ها، داکت‌ها و بست‌ها.
- تجهیزات نصب و ایمنی چاه: شامل نردبان چاهک، روشنایی دائمی داخل چاه (چراغ تونلی)، کلیدهای توقف اضطراری در چاهک و روی کابین (کلید قارچی)، پریز برق در چاهک، ضربه‌گیرهای کف چاهک (بافر) برای کابین و وزنه تعادل.
این هزینه‌ها اگرچه ممکن است در مقایسه با قیمت قطعات اصلی کمتر به نظر برسند، اما مجموع آن‌ها می‌تواند بخش قابل توجهی از هزینه کل نصب را تشکیل دهد.
3.4 هزینه‌های بازرسی فنی، صدور گواهینامه و استانداردسازی
اخذ گواهینامه استاندارد برای آسانسورها در ایران اجباری است و یکی از الزامات دریافت گواهی پایان کار ساختمان محسوب می‌شود. این فرآیند تضمین‌کننده ایمنی آسانسور و انطباق آن با مقررات ملی است.
- استاندارد مرجع: استاندارد ملی ایران به شماره 1-6303 (برای آسانسورهای کششی) و 2-6303 (برای آسانسورهای هیدرولیکی)، که بر اساس استاندارد اروپایی مربوطه تدوین شده‌اند، مرجع اصلی بازرسی‌ها هستند.
- انواع بازرسی:
- بازرسی اولیه: پس از اتمام نصب و راه‌اندازی آسانسور و قبل از بهره‌برداری عمومی انجام می‌شود.
- بازرسی ادواری: به صورت سالانه در طول دوره بهره‌برداری آسانسور برای تمدید گواهینامه استاندارد و اطمینان از حفظ ایمنی و عملکرد صحیح آن انجام می‌شود.
- نهاد بازرسی: بازرسی‌ها توسط شرکت‌های بازرسی فنی تأیید صلاحیت شده توسط سازمان ملی استاندارد ایران انجام می‌شود.
- هزینه‌ها (بر اساس تعرفه‌های 1403): سازمان ملی استاندارد سالانه تعرفه‌های رسمی بازرسی را ابلاغ می‌کند. بر اساس آخرین تعرفه‌های اعلام شده برای سال 1403 (که از اردیبهشت 1403 لازم‌الاجرا شده‌اند):
- هزینه بازرسی اولیه: برای آسانسور تا 5 توقف، حدود 3 میلیون تومان است. این هزینه برای هر توقف اضافی افزایش می‌یابد (مثلاً برای 10 توقف به حدود 3.8 میلیون تومان می‌رسد). در صورت مردود شدن در بازرسی اول و نیاز به بازرسی مجدد، هزینه‌های کمتری برای بازرسی‌های دوم و سوم دریافت می‌شود، اما همچنان قابل توجه است. (توجه: برخی منابع مانند ارقام متفاوتی را برای سال 1404 ذکر کرده‌اند که نیاز به بررسی بیشتر دارد).
- هزینه بازرسی ادواری: برای آسانسور تا 5 توقف، حدود 1.8 میلیون تومان است و با افزایش تعداد توقف، بیشتر می‌شود (مثلاً برای 10 توقف حدود 2.2 میلیون تومان). (منابع هزینه حدود 17 میلیون تومان برای 8 توقف در سال 1404 را ذکر کرده‌اند که به نظر می‌رسد اشتباه تایپی باشد و منظور 1.7 میلیون تومان بوده است).
- پرداخت‌کننده و فرآیند: هزینه بازرسی معمولاً توسط مالک یا کارفرمای ساختمان پرداخت می‌شود. شرکت نصب‌کننده آسانسور معمولاً هماهنگی‌های لازم برای درخواست بازرسی و ارسال مدارک (نقشه‌ها، محاسبات، گواهی قطعات و...) را انجام می‌دهد. بازرس به همراه نماینده شرکت نصاب از آسانسور بازدید کرده و در صورت عدم وجود نقص، گواهی استاندارد صادر می‌شود. در غیر این صورت، شرکت نصاب موظف به رفع نواقص و درخواست بازرسی مجدد است. علاوه بر هزینه تعرفه بازرسی، ممکن است هزینه‌هایی بابت مدیریت فرآیند توسط شرکت آسانسوری، هزینه رفع نواقص احتمالی و هزینه بیمه مسئولیت مدنی آسانسور نیز به کارفرما تحمیل شود.
همچنین، ساختار هزینه‌های نیروی کار نصب، تا حد زیادی استاندارد شده است. وجود نرخ‌نامه‌های مصوب سندیکا که هزینه‌ها را بر اساس مراحل کار، تعداد توقف و نوع درب تفکیک می‌کند، یک مبنای قابل اتکا برای برآورد اولیه فراهم می‌آورد. با این حال، قیمت نهایی دستمزد نصب همچنان تحت تأثیر مذاکره، پیچیدگی‌های خاص پروژه و تفاوت‌های منطقه‌ای در هزینه‌ها قرار دارد.
تفکیک اجزای هزینه نصب آسانسور (درصد تقریبی از کل هزینه نصب): برای یک ساختمان نوساز، دستمزد نصب (مکانیکال و الکتریکال) حدود 30 تا 45 درصد، آماده‌سازی چاه و کارهای ساختمانی (آهن‌کشی و...) حدود 20 تا 35 درصد، تجهیزات جانبی و مواد مصرفی حدود 5 تا 10 درصد و بازرسی اولیه و صدور گواهینامه استاندارد حدود 5 تا 10 درصد از کل هزینه نصب را تشکیل می‌دهد. در مقابل، برای نصب آسانسور در ساختمان‌های قدیمی یا پروژههای بازسازی، سهم هزینه آماده‌سازی چاه و کارهای ساختمانی به دلیل نیاز به تخریب، تقویت سازه و... می‌تواند به مراتب بیشتر باشد و به 40 تا 60 درصد یا حتی بیشتر برسد، در حالی که سهم دستمزد نصب ممکن است کمی کاهش یابد (مثلاً 25 تا 40 درصد). سهم هزینه‌های جانبی و بازرسی تقریباً مشابه باقی می‌ماند (هر کدام 5 تا 10 درصد). این درصدها تقریبی بوده و بر اساس نوع آسانسور، مشخصات پروژه و شرایط بازار متغیر هستند و هزینه خرید پکیج آسانسور را شامل نمی‌شوند.
بخش 4: هزینه‌های نگهداری اولیه و سرویس‌های دوره‌ای
پس از نصب و راه‌اندازی آسانسور، هزینه‌های عملیاتی و نگهداری آغاز می‌شود که برای حفظ ایمنی، عملکرد مطلوب و افزایش طول عمر دستگاه ضروری است.
تمرکز اصلی در این دوره بر موارد زیر است:
- اطمینان از عملکرد روان و بدون مشکل آسانسور پس از دوره راه‌اندازی اولیه.
- انجام تنظیمات جزئی که ممکن است پس از نشست اولیه ساختمان یا استفاده اولیه لازم شود.
- اجرای برنامه‌های نگهداری پیشگیرانه برای جلوگیری از بروز مشکلات آتی.
- انجام بازرسی ادواری سالانه استاندارد که از پایان سال اول بهره‌برداری الزامی است.
